Ustawodawca 5 września 2019 roku wprowadził zmiany do regulacji prawnej dotyczącej pism procesowych w postępowaniach cywilnych. Zmiany te dotyczą warunków formalnych, ale także samych doręczeń. Nowością jest także możliwość zwrotu pozwu, z którego nie będzie jednoznacznie wynikać żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej.
Warunki formalne pism procesowych
W art. 125 ustawodawca dodał § 21a k.p.c., trafnie uzależniając dopuszczalność wnoszenia pism procesowych za pośrednictwem systemu teleinformatycznego od technicznych możliwości sądu. Pozytywnie należy też ocenić zmianę art. 126 § 1 k.p.c., a w szczególności brzmienie § 1 pkt 5, z którego treści jasno wynika, że nie każde pismo strony powinno zawierać uzasadnienie. Uzasadnienie powinno zawierać tylko takie pismo, w którym jest ono konieczne do rozstrzygnięcia co do wniosku lub oświadczenia w nim zawartego. Dodatkowo należy w nim zawrzeć fakty oraz dowody na ich potwierdzenie.
Do redakcji przytoczonego fragmentu przepisu można zgłosić jednak zastrzeżenia. Zbędne jest w nim słowo „każdy” w odniesieniu do faktów, ponieważ nie wszystkie z nich wymagają dowodu, jak np. fakty powszechnie znane, bezsporne. Należy zatem przyjąć, mając na uwadze treść pozostałych przepisów kodeksu postępowania cywilnego, że dowodów będą wymagać tylko takie fakty, które są sporne i istotne z punktu widzenia wniosku lub oświadczenia strony. Jeżeli zatem strona nie powoła dowodów na wszystkie wskazane przez siebie fakty, to przewodniczący nie powinien stosować art. 130 k.p.c. Strona powinna się w takim wypadku liczyć z ujemnymi skutkami swojej niestaranności, które mogą się wiązać nawet z oddaleniem powództwa.
Za zbędne należy uznać dodanie w art. 126 k.p.c. § 11, biorąc pod uwagę treść art. 128 k.p.c. Ustawodawca nałożył na stronę wnoszącą pismo przygotowawcze nieznany do tej pory obowiązek „wyszczególnienia, które fakty przyznaje, a którym zaprzecza” (art. 127 § 1 k.p.c.). Redakcja tego przepisu może wywoływać zastrzeżenia co do jej celowości w kontekście art. 229 i 230 k.p.c., w których ustawodawca wskazał, jak należy potraktować przyznanie przez stronę faktu lub jej milczenie co do faktów wskazanych przez stronę przeciwną. Obowiązek wyszczególnienia zaprzeczanych faktów spoczywa na stronie, której sąd udzielił głosu na rozprawie w trybie art. 210 § 1 i 2 k.p.c.
Strona powinna wyszczególnić fakty także we wniosku dowodowym, z tym że w tym wypadku chodzi tylko o te, które mają zostać wykazane danym dowodem (art. 2351 k.p.c.). Niewyszczególnienie ich może co do zasady wywoływać określone skutki procesowe. Otóż, jeżeli strona nie wskaże faktów, którym zaprzecza lub które przyznaje, sąd na podstawie art. 230 k.p.c. może je uznać za przyznane. Jeżeli zaś strona nie wskaże we wniosku dowodowym faktów, które mają być danym dowodem wykazane, sąd może pominąć dowód, po uprzednim wezwaniu strony do usunięcia braku (art. 2352 § 1 pkt 6 k.p.c.).
Ustawodawca wprowadził także zmiany do treści art. 187 k.p.c., o ile zmiana § 1 pkt 2 sprowadza się do zastąpienia zwrotu „okoliczności faktyczne” słowem „fakty”, o tyle zmiana § 2 pkt 4 nakłada na powoda obowiązek uprawdopodobnienia tego, że strona sama nie może uzyskać dowodów znajdujących się w sądach, urzędach lub u osób trzecich. Samo zatem żądanie przeprowadzenia takiego dowodu nie wystarczy. Dodatkowo ustawodawca zniósł obowiązek posługiwania się formularzami przez powodów dochodzących roszczeń wynikających z umów wymienionych w art. 1871 k.p.c. (przepis ten został uchylony), a także w postępowaniu uproszczonym (dawne brzmienie art. 5052 k.p.c.,).
Ponadto ustawodawca w wypadku doręczeń wezwań dla stron mających miejsce zamieszkania lub siedzibę za granicą poza terytorium Unii Europejskiej wprowadził regulację, że wyznaczony termin nie może być krótszy niż trzy miesiące (art. 130 § 11, 1303 § 3; 1304 § 2 k.p.c.). Do istotnych zmian w tym zakresie należy także zaliczyć dodanie art. 1301a k.p.c., na mocy którego przewodniczący zwraca pismo procesowe bez wezwania do jego poprawienia lub uzupełnienia, jeżeli zostało ono wniesione przez adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego lub Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej i nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych.
Powoływanie twierdzeń i dowodów
Jeśli strona nie zostanie zobowiązana do złożenia pisma przygotowawczego, może powoływać twierdzenia i dowody zgodnie z treścią art. 20512 k.p.c. Jeśli zaś strona zostanie zobowiązana do złożenia pisma przygotowawczego, powinna je przygotować zgodnie z treścią art. 127 k.p.c. Dodatkowo w zależności od treści zarządzenia przewodniczącego strona wezwana do złożenia pisma przygotowawczego powinna powołać wszystkie twierdzenia i dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 2053 § 2 k.p.c.) i wskazać podstawę prawną jej żądań i wniosków (art. 2053 § 4 k.p.c.). Powołane przepisy nie wprowadzają ograniczeń co do formułowania wniosków i zarzutów, o ile jednak oparte są na powołanych wcześniej twierdzeniach i dowodach. Powołując wnioski lub zarzuty oparte na nowych twierdzeniach i dowodach, należy liczy się z tym, że twierdzenia te lub dowody zostaną pominięte. Odrębną regulację w tym zakresie ustawodawca wprowadził w postępowaniu w sprawach gospodarczych (art. 4585 k.p.c.).
Zmiany w zakresie doręczeń pism procesowych i sądowych.
Ustawodawca wprowadził też zmiany w zakresie doręczeń (zmienione art. 131, 132, 133, 139 oraz dodany art. 1391 k.p.c.). Do najważniejszych zmian w tym zakresie należy zaliczyć dodanie art. 132 § 13 k.p.c., na mocy którego pisma procesowe z załącznikami (z wyłączeniem pism wymienionych w art. 132 § 11 k.p.c.) adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy oraz Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej doręczają sobie nawzajem bezpośrednio wyłącznie w postaci elektronicznej, jeżeli złożą sądowi zgodne oświadczenia odpowiedniej treści i podadzą do wiadomości sądu używane do tego dane kontaktowe, w szczególności adres poczty elektronicznej lub numer faksu.
Oświadczenia nie podlegają odwołaniu, a zastrzeżenia warunku lub terminu uważa się za nieistniejące. Sąd będzie mógł zarządzić odstąpienie od takiego sposobu doręczania na zgodny wniosek stron lub w innych uzasadnionych przypadkach.
Nieodebrany pozew lub inne pismo procesowe
Poza tym nowym rozwiązaniem jest to dodane jako art. 1391 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli pozwany, pomimo powtórzenia zawiadomienia zgodnie z art. 139 § 1 zd. drugie, nie odebrał pozwu lub innego pisma procesowego wywołującego potrzebę podjęcia obrony jego praw, a w sprawie nie doręczono mu wcześniej żadnego pisma w sposób przewidziany w kodeksie postępowania cywilnego i nie ma zastosowania art. 139 § 2–31 lub inny przepis szczególny przewidujący skutek doręczenia, przewodniczący zawiadamia o tym powoda, przesyłając mu przy tym odpis pisma dla pozwanego i zobowiązując do doręczenia tego pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika. Powód w terminie dwóch miesięcy od dnia doręczenia mu zobowiązania sądu, składa do akt potwierdzenie doręczenia pisma pozwanemu za pośrednictwem komornika albo zwraca pismo i wskazuje aktualny adres pozwanego lub dowód, że pozwany przebywa pod adresem wskazanym w pozwie. Po bezskutecznym upływie terminu stosuje się przepis art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.
Zwrot pozwu na podstawie art. 1861 k.p.c.
Komentowany przepis stanowi podstawę prawną do zwrotu pisma, które zostało wniesione jako pozew, a z którego nie wynika żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej. Pod znakiem zapytania należy postawić nie tylko sam fakt wprowadzenia tego przepisu, ale także jego brzmienie. Wątpliwości można bowiem wywoływać zwrot „żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej”, wydaje się, że bardziej właściwym sformułowaniem byłoby „żądanie rozstrzygnięcia sprawy cywilnej”.
W przepisie tym chodzi o pierwsze pismo wniesione w sprawie, na podstawie którego nie można ustalić, jakiego żądania dochodzi powód przed sądem. Przy wykładni tego przepisu należy wziąć pod uwagę art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. oraz 130 k.p.c. Jeżeli z treści pisma wynika, że dotyczy ono sprawy, w której droga sądowa jest niedopuszczalna, sąd powinien pozew odrzucić, a nie przewodniczący zwrócić na podstawie art. 1861 k.p.c. W wypadku zaś, gdy z treści pisma „wynika żądanie rozstrzygnięcia sporu o charakterze sprawy cywilnej”, ale zostało ono sformułowane nieprawidłowo lub nieprecyzyjnie, wtedy przewodniczący powinien podjąć próbę ustalenia treści żądania pozwu w trybie art. 130 k.p.c. Jak wynika z uzasadniania projektu, przepis ten powinien mieć zastosowanie wtedy, gdy z treści pisma nie wynika żądanie rozpoznania jakiejkolwiek sprawy. Na podstawie art. 394 § 1 pkt 1 k.p.c. zarządzenie o zwrocie pozwu na podstawie art. 1861 k.p.c. jest zaskarżalne zażaleniem. Decyzja o odstąpieniu od stosowania komentowanego przepisu należy do przewodniczącego i powinny za nią przemawiać wyjątkowe okoliczności. Przepis ten jest kolejnym przykładem szeroko zakreślonej wskutek ustawy zmieniającej władzy dyskrecjonalnej sędziego.
Podsumowanie
Wskazane powyżej zmiany wymagają szczegółowej analizy. Ma to szczególne znaczenie dla osób, które planują rozstrzygnięcie sporu w sądzie cywilnym lub są stroną takiego postępowania. Świadomość praw i formalnych aspektów spraw cywilnych to podstawa dochodzenia roszczeń lub obrony przed nieuzasadnionymi oczekiwaniami.
